تحولات جمعیت شناختی آموزش ابتدایی ایران در سال های ۸۵-۱۳۵۰

آموزش ابتدایی کشور در دهه های اخیر تحولات جمعیت شناختی قابل توجهی را پشت سر گذاشته است. جمعیت دانش آموزی آن تا اوایل دهه ی ۱۳۷۰ به طور مداوم رشد داشته اما بعد از آن روند کاهشی را پیموده است. به دنبال این تغییرات، تعداد کارکنان و معلمین و تعداد آموزشگاه ها و کلاس های این مقطع نیز تغییر کرده که در شاخص های جمعیت شناختی آموزش ابتدایی در این سال ها نمود یافته است. بسیاری از این شاخص ها از قبیل نسبت دانش آموز به معلم، تراکم دانش آموزی در کلاس و آموزشگاه و هزینه ی سرانه برای هر دانش آموز در دهه ی ۱۳۵۰ رو به بهبود بودند اما در دهه ی۱۳۶۰ از استانداردهای لازم دور گشتند و مجدداً از اوایل دهه ی۱۳۷۰ روند رو به بهبود خود را آغاز کردند. عوامل بلافصل تأثیرگذار بر این تغییرات شامل تحولات جمعیتی کشور و سطح پوشش تحصیل است. بالا رفتن پوشش ثبت نام تا سال ۱۳۶۵ در مناطق شهری و تا سال ۱۳۷۵ در مناطق روستایی یک عامل بسیار تأثیرگذار بود. در این مدت بیش تر کودکان لازم التعلیم محروم از تحصیل تحت پوشش آموزش پایه قرار گرفتند، به گونه ای که شاخص نسبت جنسی دانش آموزان ابتدایی در اواخر دوره ی مورد بررسی برای کل کشور به زیر ۱۰۵کاهش یافت و سطح پوشش تحصیلی تقریباً کامل شد. در بین عوامل جمعیتی، کاهش مرگ و میر کودکان و نوزادان تا دهه ی ۱۳۷۰ یک عامل عمده ی افزایش جمعیت دانش آموزی در مقطع ابتدایی بود. تأثیر روند باروری تا این دهه کم بود ولی بعد از آن به مهم ترین عامل تبدیل شد و کاهش شدید باروری از اواسط دهه ی ۱۳۶۰منجر به کاهش قابل توجه جمعیت دانش آموزی ابتدایی در دهه ی ۱۳۷۰ گردید. مهاجرت های خارجی در دهه ی ۱۳۶۰که تعداد قابل توجهی پناهنده ی افغانی و عراقی به کشور وارد شد تأثیراتی بر روندهای جمعیت شناختی آموزش ابتدایی گذاشت. در بعد مهاجرت های داخلی، روند شهری شدن جمعیت دانش آموزان ابتدایی یکی از پیامدهای آن به شمار می رود به طوری که رشد جمعیت دانش آموزی در مناطق شهری تا سال ۱۳۷۵به رغم کاهش باروری سال های قبل ادامه پیدا کرد. روندهای کاهشی در حوزه ی جمعیت شناختی آموزش ابتدایی تا اواخر دوره ی مورد بحث ادامه یافت ولی با توجه به موضوع گشتاور جمعیتی و افزایش مجدد موالید پیش بینی می شود که در آینده ای نزدیک دوباره شاهد افزایش جمعیت دانش آموزی در این مقطع باشیم. به هر حال، اکنون می توان گفت رشد جمعیت دانش آموزی تقریباً برابر با رشد جمعیت لازم التعلیم شده و عامل پوشش تحصیلی برخلاف گذشته تأثیر چندانی ندارد.